Τέχνη για μικρά παιδιά με τη μέθοδο της «εις βάθος προσέγγισης»
Η τέχνη αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης και βασικό παράγοντα ανάπτυξης του παιδιού. Συμβάλλει στην καλλιέργεια όχι μόνο των συναισθημάτων αλλά και των νοητικών και αισθητηριακών λειτουργιών, στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ατόμου γενικότερα. Γι’ αυτό και η θέση της στην εκπαίδευση και ιδιαίτερα στην προσχολική, θα έπρεπε να είναι αντίστοιχη της σημαντικότητας της, καθώς η τέχνη μπορεί να αποτελέσει ισχυρό θεμέλιο της παιδείας του παιδιού και να συνεισφέρει αποφασιστικά στις εφαρμογές όλων των τομέων της αγωγής.
[Πηγή εικόνας: http://www.highscope.org/Content.asp?ContentId=109 ]
Η εις βάθος προσέγγιση της τέχνης είναι μια εναλλακτική πρόταση Εικαστικής Αγωγής στο σχολείο, με γενικό σκοπό την προσωπική ολοκλήρωση μέσα από την τέχνη και την ελεύθερη προσωπική έκφραση και ανάπτυξη του μαθητή, ως δημιουργού και ως ευαίσθητου παρατηρητή του περιβάλλοντος. Καταβάλλεται προσπάθεια ώστε το άτομο να γίνει μεν ευαίσθητος δέκτης παντός είδους μηνυμάτων, αλλά να μυηθεί και στην απόκριση σ’ αυτά με προσωπικό τρόπο και μέσα από κάθε μορφή εικαστικής έκφρασης. Υπάρχει απόλυτος σεβασμός στον ρυθμό εξέλιξης κάθε παιδιού. Μέλημα του προγράμματος αυτού είναι η περαιτέρω ενεργοποίηση του μαθητή, έτσι ώστε να ενισχυθεί η εκφραστική του ικανότητα (Τρίμη 1996α:142). Τα θέματα, οι διδακτικοί στόχοι καθώς και η μεθόδευση της διδασκαλίας καθορίζονται από τα γενικά χαρακτηριστικά της κάθε ηλικίας, αλλά και τα ειδικά κάθε μαθητή χωριστά. Καταβάλλεται προσπάθεια, ώστε ο μαθητής να αποκτήσει εμπιστοσύνη στις ικανότητες του. Βασική αρχή αποτελεί η άποψη ότι « η πορεία προς το αποτέλεσμα, είναι το ίδιο σημαντική όσο και το ίδιο το αποτέλεσμα» ( Τρίμη 1992α:29 ).
Σημαντικά στοιχεία του προγράμματος αποτελούν η άμεση εμπειρία, η ενεργοποίηση της φαντασίας και των αισθητηρίων μηχανισμών, το παιχνίδι, η ενεργός συμμετοχή, η συνεργασία, η πρωτοβουλία του παιδιού και η ανταλλαγή ρόλων. Επιδίωξη του προγράμματος είναι να έρθει το παιδί σε επαφή με τα εικαστικά στοιχεία μορφοποίησης και να τα χρησιμοποιήσει, να κατακτήσει τους κώδικες επικοινωνίας της τέχνης, να ενεργοποιηθεί μέσα από τη θεματική, το υλικό μέσο και την τεχνική, να μάθει να χρησιμοποιεί τα χέρια του, τα εργαλεία και τα υλικά του, να είναι σε θέση να εκφραστεί με το δικό του τρόπο, όπως αυτό μπορεί, έτσι ώστε καθώς το έργο του γίνεται αποδεκτό να αποκτήσει σιγουριά και αυτοπεποίθηση, να νιώσει πως μπορεί να δημιουργήσει, πως μπορεί να ανοίξει ορίζοντες, πως είναι ελεύθερο ( Παπαδοπούλου 2004:70 ). Οι μορφές διδασκαλίας είναι τέτοιες ώστε να δημιουργούν ένα ευχάριστο και πλούσιο σε ερεθίσματα περιβάλλον, να διευκολύνουν την ελεύθερη έκφραση και να μυούν το μαθητή στο σεβασμό της άποψης του άλλου, να προωθούν τον πειραματισμό και την εξοικείωση σε βάθος με τα διάφορα μέσα, να οδηγούνται οι μαθητές μόνοι τους στη λύση των προβλημάτων που παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων.
[Πηγή εικόνας: http://www.ilm-foundation.com/category/montessori/page/2/ ]
Η Εις Βάθος Προσέγγιση διατυπώθηκε με σκοπό να δημιουργηθεί ένα εικαστικό πρόγραμμα, το οποίο να χαρακτηρίζεται από τη συνέχεια και την εφαρμογή που απαιτούνται για την ανάπτυξη σημαντικών μορφών καλλιτεχνικής μάθησης. Η προσέγγιση αυτή είναι ολιστική εκ φύσεως και ενστερνίζεται την άποψη της ποιοτικής εξελικτικής πορείας των εικαστικών δραστηριοτήτων ( Τρίμη, Epstein 2005:151 ). Δίνεται έμφαση στις εσωτερικές διεργασίες που συντελούν στη δημιουργία ενός εικαστικού αποτελέσματος. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που ακολουθούν αυτή την αρχή της εις βάθος προσέγγισης δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για μια σταθερή και συνεχή ενασχόληση με μια συγκεκριμένη γνωστική περιοχή. Η προσέγγιση είναι παιδοκεντρική. Η μάθηση προκύπτει σε πραγματικές καταστάσεις και δεν περιορίζεται στη σχολική τάξη. Ως μέθοδος διδασκαλίας της τέχνης, η Εις Βάθος Προσέγγιση χρησιμοποιεί σχετικές μεταξύ τους εμπειρίες με παρόμοια μέσα. Γενικά τα προγράμματα που χρησιμοποιούν την Εις Βάθος Προσέγγιση της Τέχνης είναι σχολικές τάξεις ενεργητικής μάθησης ( Τρίμη, Epstein 2005:152 ).
Η προσέγγιση αυτή προτάθηκε, εφαρμόστηκε σε ερευνητικό επίπεδο και οργανώθηκε σε πρόγραμμα από την κ. Έλλη Τρίμη ( Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τομέα Αισθητικής Παιδείας του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ., Ζωγράφος ). Αρχικά η προσέγγιση αυτή εφαρμόστηκε σε ένα δημοτικό σχολείο κατά τη χρονική περίοδο 1976 – 1984 από την κ. Έλλη Τρίμη ( καλλιτέχνη, παιδαγωγό και ερευνήτρια ). Η μέθοδος αναπτύχθηκε, εξελίχθηκε και εμπλουτίστηκε κατά τη διάρκεια της βασικής εκπαίδευσης των νηπιαγωγών και της πρακτικής τους εκπαίδευσης σε διαφορετικά προσχολικά περιβάλλοντα, στην Παιδαγωγική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Οι πολλαπλές μελέτες και εφαρμογές ( μικρής και μεγάλης κλίμακας ) από το 1987 μέχρι σήμερα σε σχολεία στην Κύπρο και στην Ελλάδα και η αξιολόγηση και εξέλιξη των εις βάθος προγραμμάτων της τέχνης κατέληξαν στο σχεδιασμό ενός πλαισίου και μιας μεθοδολογίας.
Το θεωρητικό υπόβαθρο αυτής της προσέγγισης απαρτίζεται από τις απόψεις φιλοσόφων, γνωστικών επιστημόνων και παιδαγωγών όπως : Dewey, Piaget, Bruner, Vygotsky, Gardner, Read, Lowenfeld, Eisner, Gaitskell, Kellog, Arnheim κ.α. Κατά τον Piaget η νόηση στην αρχή είναι πρακτική και αισθησιοκινητική και εσωτερικεύεται σε σκέψη σιγά-σιγά. Αυτή αποτελεί την προσαρμογή, την ισορροπία μεταξύ της συνεχούς αφομοίωσης των πραγμάτων σε καθαρή ενεργητικότητα και της συναρμογής αυτών των αφομοιωμένων σχημάτων με τα ίδια τα αντικείμενα (Παπαδοπούλου 2004:64). Σύμφωνα με τον Vygotsky η προσχολική εκπαίδευση δεν θα πρέπει να προσφέρει στο παιδί ούτε σχολικές ούτε ακαδημαϊκές δεξιότητες. Θα πρέπει να του προσφέρει μια γενική ιδέα για τον κόσμο της φύσης και της κοινωνίας (Τρίμη, Epstein 2005:151). Όπως σημειώνει ο Gardner και όπως έχει δείξει η παιδαγωγική δουλειά του Reggio Emilia, είναι απαραίτητο να βρεθεί το παιδί νωρίς στην ανάπτυξη του σε συνθήκες και περιβάλλοντα που προσφέρονται για εξερευνήσεις, εφευρέσεις και μετασχηματισμούς (Τρίμη 19962:138). Η ψυχή κάθε καλλιτεχνικής-εκπαιδευτικής πορείας πρέπει να είναι η ικανότητα χειρισμού, χρήσης, μετασχηματισμού των διαφόρων καλλιτεχνικών συμβολικών συστημάτων, να σκέφτεται δηλαδή το παιδί μαζί και μέσα από τα καλλιτεχνικά υλικά (Gardner 1988:164, Τρίμη 19962:138).
Τα δύο βασικά συστατικά της Εις Βάθος Προσέγγισης είναι η σκέψη κατά την ενασχόληση με την Τέχνη ( Δημιουργώντας Τέχνη ) και η σκέψη για την Τέχνη (Παρατηρώντας και Προσεγγίζοντας την Τέχνη ). Κατά την ενασχόληση με την τέχνη το παιδί μέσα από την πράξη, τη χειρονομία που συνδέει μυαλό-ψυχή-χέρι, πλησιάζει τη λειτουργία της Τέχνης οργανικά, «από μέσα». Η ‘ανάγνωση’ του έργου δε γίνεται με διδακτισμό. Τα παιδιά παροτρύνονται να κάνουν παρατηρήσεις και να εκφράζουν τις προσωπικές τους απόψεις, μαθαίνουν να σκέφτονται για την Τέχνη που δημιουργούν και την Τέχνη που παρατηρούν πρώτιστα γύρω τους. Το παιδί έρχεται σε επαφή με υπάρχοντα καλλιτεχνικά δημιουργήματα όχι αποσπασματικά, πάντοτε όμως οργανικά ή επικουρικά με την παραγωγή και δημιουργία του παιδιού, αλλά και σε συνδυασμό με άλλους γνωστικούς χώρους.
[Πηγή εικόνας: http://www.daynurserybelfast.com/over-the-rainbow-belfast/high-scope-learning-through-play/ ]
Οι κύριοι παράγοντες της Εις Βάθος Προσέγγισης είναι : 1) Το Παιδί, 2) Ο Δάσκαλος, 3)Ο Χωρότοπος και 4) ΟΧρόνος. Ο τρόπος προσέγγισης της τέχνης από το παιδί εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού, το στάδιο ανάπτυξης του, το νοητικό του δυναμικό, την προσωπικότητα του, τις ιδιαιτερότητες του, τις προηγούμενες εμπειρίες του, το κοινωνικο-πολιτισμικό και οικογενειακό του περιβάλλον κ.ο.κ. Στην Εις Βάθος Προσέγγιση το παιδί ασχολείται με την εξερεύνηση και την επίλυση προβλημάτων, την παρατήρηση, την ελεύθερη έκφραση, το στοχασμό. Η εργασία μπορεί να είναι ατομική ή ομαδική.
Καθοριστικό ρόλο παίζει η αλληλεπίδραση μαθητή-εκπαιδευτικού. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι πολλαπλός. Μπορεί να είναι οργανωτής, σχεδιαστής, προμηθευτής, συνεργάτης, σύντροφος στο παιχνίδι, εμψυχωτής, εμπνευστής, υποκινητής, βοηθός, συνοδοιπόρος στην ανακάλυψη κ.ο.κ. Ο δάσκαλος κινείται ευέλικτα, σέβεται την προσωπικότητα του παιδιού, δημιουργεί ερεθίσματα, εκμεταλλεύεται καταστάσεις και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την αβίαστη έκφραση, τη δημιουργικότητα, την εφευρετικότητα και το βιωματικό τρόπο μάθησης, πρόσληψης και αντίληψης του περιβάλλοντος. Ο εκπαιδευτικός δεν απλοποιεί τη δημιουργική διαδικασία περιορίζοντας τη σε προκαθορισμένα βήματα και προδιαγεγραμμένο εξ αρχής το αποτέλεσμα-προιόν, αλλά διατηρεί το πρόγραμμα ευέλικτο και εκτιμά τις διαφορετικές προσεγγίσεις και λύσεις ή ακόμη και αποκλίσεις στη δουλειά των εκπαιδευομένων. Ο εκπαιδευτικός ενθαρρύνει χωρίς να παρεμβαίνει, παρακολουθεί, κρίνει και βοηθάει μόνο όταν χρειάζεται. Ενισχύει τις αυθόρμητες εκδηλώσεις, την ανταλλαγή απόψεων, το σεβασμό στην άποψη του άλλου, επιδιώκει τη συγκίνηση του μαθητή, την έμπνευση του, την ενεργοποίηση του, την απαλλαγή από το άγχος του τελικού αποτελέσματος, γιατί στην Εις Βάθος Προσέγγιση δεν ενδιαφέρει μόνο η παραγωγή έργου αλλά κυρίως η πορεία που ακολουθήθηκε προς το τελικό προιόν. Η αλληλεπίδραση του εκπαιδευτικού και η ανά πάσα στιγμή ετοιμότητα για αποδοχή και αξιοποίηση των ερεθισμάτων που προέρχονται από τους μαθητές, κρίνεται σημαντική. Τέλος ο χρόνος που δίνεται από τον εκπαιδευτικό στα παιδιά είναι άφθονος.
Καίρια είναι στα προγράμματα της Εις Βάθος Προσέγγισης η έννοια του χωρότοπου ( χώρος-τόπος ). Το σχολείο αντιμετωπίζεται ως το κέντρο μιας γειτονιάς. Ξεκινώντας από την αίθουσα, από τον εσωτερικό χώρο που βιώνουμε, από μέσα προς τα έξω, παρατηρούμε και αξιολογούμε, πώς είναι; πού είναι; από τι υλικά; χρώματα; μέγεθος κ.α. Ξεκινώντας από το χώρο του σχολείου ( αίθουσες, εργαστήρια, αυλή, διάδρομοι ), περνάμε στο χώρο γύρω από το σχολείο ( γειτονιά, περιοχή, χωριό, κωμόπολη, πόλη ), επεκτεινόμαστε στο τοπίο ( αστικό, αγροτικό, παραθαλάσσιο, ορεινό ) και στα κτίσματα, τα μνημεία, μουσεία, δρόμους, καταστήματα, εργαστήρια, πάρκα, βουνά, θάλασσα, ζωολογικός κήπος, ενυδρεία κ.ο.κ, γενικότερα σε χώρους που παρουσιάζουν ενδιαφέρον και με τους οποίους γειτνιάζει το σχολικό συγκρότημα. Η ανακάλυψη τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού χώρου από τον οποίο περιβάλλεται το σχολείο, είναι πολύ σημαντική δραστηριότητα για να γνωρίσουμε, να αξιολογήσουμε το βιωμένο χώρο. Μόνο όταν γνωρίσουμε και αξιοποιήσουμε οτιδήποτε προτείνει, προσφέρει ή δεν προσφέρει ο χώρος μας, μπορούμε να επεκταθούμε και σε άλλους χώρους. Τα πράγματα που μπορεί κανείς να ‘διαβάσει’, να ‘αναγνώσει’, στην περιοχή που ζει είναι αναρίθμητα, από τις βιτρίνες μέχρι τις προσόψεις των κτιρίων, τα υλικά κατασκευής, τη δομή, το μέγεθος, την υφή αντικειμένων, τις κολώνες της ΔΕΗ, τις πινακίδες, τις διαφημίσεις, το φυσικό περιβάλλον, τη ρύπανση, τα σκουπίδια κ.α. Η τάξη λοιπόν επεκτείνεται πέρα από τους κτιριακούς περιορισμούς και η μαθησιακή διαδικασία συνεχίζεται στην αυλή, στην γειτονιά και μέσω επισκέψεων σε αυθεντικούς, πραγματικούς εργασιακούς χώρους (Τρίμη 2004:21). Αρχικά λοιπόν εξερευνούμε το χώρο της τάξης μας, εντοπίζουμε τυχόν αδυναμίες του και τον διαμορφώνουμε ανάλογα έτσι ώστε να υπάρχει άνετη πρόσβαση στα υλικά και να διευκολύνεται η μαθησιακή διαδικασία γενικότερα και έπειτα εκδράμουμε προς τα έξω εξερευνώντας τον κόσμο γύρω μας. Ξεκινάει δηλ. κανείς από το γνωστό, το οικείο, το βιωμένο, το εξερευνά σε βάθος και μετά επεκτείνεται προς τα έξω. Το περιβάλλον ( φυσικό, κοινωνικό και τεχνολογικό ) διαδραματίζει πάρα πολύ σημαντικό ρόλο. Μέσα από ευκαιρίες για απευθείας εμπειρίες με αυτό δημιουργείται το απαραίτητο για την εικαστική έκφραση « απόθεμα ». Η δημιουργική αξιοποίηση αυτού του αποθέματος έχει πολύ μεγάλη σημασία και προϋποθέτει περιέργεια, διάθεση για εξερεύνηση, αυθορμητισμό, φαντασία. Είναι σημαντικό να μπορέσει το παιδί όχι απλώς να θυμηθεί την εικόνα που έχει κατασκευάσει στο μυαλό του αλλά να την χρησιμοποιήσει δημιουργικά με τη φαντασία του για να κατασκευάσει πράγματα που δεν τα είδε ποτέ στον κόσμο (Τρίμη 1990:31 και 1992α:1 και Παπαδοπούλου 2004:64).
Ο τέταρτος βασικός παράγοντας της Εις Βάθος Προσέγγισης είναι ο χρόνος. Ο χρόνος είναι άφθονος και καθορίζεται από το ενδιαφέρον των παιδιών. Τα παιδιά επιλέγουν ελεύθερα εάν θα ασχοληθούν με κάποιο καλλιτεχνικό υλικό καθώς και για πόσο χρόνο. Μπορούν ελεύθερα να επανέλθουν στα ίδια υλικά κάποια άλλη στιγμή. Εκτός από την αρχή του επαρκούς χρόνου ισχύει και η αναγνώριση ότι το εκάστοτε παιδί χρειάζεται ή θέλει να αφιερώσει διαφορετική διάρκεια χρόνου σε κάποια συγκεκριμένη δραστηριότητα. Ο χρονικός προγραμματισμός και η σειρά πρέπει να συμφωνούν με τα ενδιαφέροντα και το ρυθμό του κάθε παιδιού. Με το να είναι τα υλικά διαρκώς διαθέσιμα και με το να μην υπάρχει πίεση χρόνου, τα παιδιά είναι ελεύθερα να ασχοληθούν με την Τέχνη όποτε θελήσουν και με το ρυθμό που τους ταιριάζει ( Τρίμη, Epstein 2005:172 ). Ο χρόνος λοιπόν είναι ευέλικτος και σέβεται τους ρυθμούς του κάθε παιδιού.
[Πηγή εικόνας: http://bva.edu.pk/about/pre-primary/educational-approach-philosophy/ ]
Η δομή ενός Εις Βάθος Προγράμματος αποτελείται από μια αλληλουχία τεσσάρων σταδίων ; 1)Το Προκαταρκτικό στάδιο, 2)Το στάδιο Εμπλουτισμού, 3)Το στάδιο Παραγωγής και 4)Το στάδιο Παρατήρησης, Αναγνώρισης και Στοχασμού.
Το Προκαταρκτικό είναι το εισαγωγικό στάδιο, είναι ένας τρόπος για να ξεκινήσουμε. Είναι η πρώτη εξερεύνηση, ο πρώτος προβληματισμός, είναι η πρώτη επαφή των παιδιών με το υλικό, την καλλιτεχνική έννοια ή το θέμα. Πρόκειται για περίοδο γνωριμίας που χαρακτηρίζεται από το παιχνίδι με τα υλικά, τα εργαλεία και τις ιδέες. Μπορεί να περιλαμβάνει επίσκεψη σε ένα χώρο τέχνης, εύρεση υλικών στη φύση, εξερεύνηση και σταδιακή εξοικείωση με τις τεχνικές κ.α. Στο στάδιο αυτό κεντρίζεται η περιέργεια και εγείρεται με διάφορα ερεθίσματα το ενδιαφέρον των παιδιών.
Το στάδιο του Εμπλουτισμού επεκτείνει την περιέργεια του παιδιού, τις γνώσεις του, τις δεξιότητες. Δημιουργούνται νέα ερεθίσματα για να διευκολυνθεί η συμμετοχή του παιδιού και σταδιακά να οικειοποιηθεί το υλικό, την έννοια ή το θέμα και να τα γνωρίσει πιο ολοκληρωμένα. Τα ερεθίσματα είναι ποικίλα από ήχο, φως, επισκέψεις, υλικά, εργαλεία, μουσική, ιστορίες, γρίφους, ποιήματα, βιβλία, αφίσες, θεατρικά αντικείμενα μέχρι και παιχνίδια και εποπτικά και άλλα μέσα. Στόχος του εμπλουτισμού είναι η εξοικείωση με το υλικό και με όλες του τις ιδιότητες, όπως αναφορές στις μεταποιημένες μορφές του υλικού ( π.χ. χαρτί πεπιεσμένο, ανακυκλωμένο κλπ. ). Ο εμπλουτισμός είναι μια διαρκής διαδικασία που προκύπτει σε κάθε στάδιο της ενασχόλησης με τα καλλιτεχνικά υλικά και τις καλλιτεχνικές ιδέες.
Το στάδιο της Παραγωγής, είναι η καλλιτεχνική δημιουργία, το αποκορύφωμα των εμπειριών του Προκαταρκτικού και του Εμπλουτισμού, η εφαρμογή όλων όσων έμαθε το παιδί. Η παραγωγή έργου μπορεί να έχει ξεκινήσει και να έχει εμφανιστεί από τα δύο προηγούμενα στάδια. Ο μετασχηματισμός όμως των υλικών, των στοιχείων, των ιδεών και η υλοποίηση όλων αυτών στο στάδιο παραγωγής μας οδηγεί σε ένα πιο ολοκληρωμένο αποτέλεσμα. Η ενεργητική μάθηση που προηγήθηκε βρίσκει έκφραση στη δημιουργικότητα του παιδιού. Η επιθυμία να παράγουμε είναι έμφυτη. Τα περισσότερα παιδιά φτάνουν σε αυτό το στάδιο ως φυσική συνέπεια των εξερευνήσεων τους και των ανακαλύψεων τους. Τα παιδιά δεν πιέζονται να παράγουν έργο τέχνης. Τα προϊόντα που προκύπτουν από τις εις βάθος εμπειρίες των παιδιών με την Τέχνη είναι αυθεντικά. Τα έργα αυτά ευχαριστούν τους ενήλικες όχι επειδή είναι όμορφα αλλά επειδή αποτελούν ένδειξη της μάθησης του παιδιού και της απόλαυσης που αντλεί από τις Εικαστικές Τέχνες ( Τρίμη, Epstein 2005:181 ).
Στο στάδιο του στοχασμού παρατηρούνται τα έργα που έχουν παραχθεί και ανακαλούνται α)τα βήματα που οδήγησαν στη δημιουργία των έργων, β) οι τρόποι και οι χρήσεις των υλικών-τεχνικών και γ) οι ιδέες–έννοιες που συνέβαλλαν στο τελικό αποτέλεσμα. Σε αυτό το στάδιο τίθεται σε λειτουργία η σκέψη του παιδιού. Το παιδί αναγνωρίζει το έργο του, ανακαλεί τα βήματα που το οδήγησαν στη δημιουργία του, τη χρήση των εννοιών που συνέβαλλαν στο τελικό αποτέλεσμα, επανεξετάζει τις πράξεις, τους χειρισμούς, τους συνδυασμούς που έκανε, παρατηρεί και αντιπαραθέτει το προσωπικό του δημιούργημα έναντι εκείνου των άλλων παιδιών και οδηγείται στη συνειδητοποίηση των αποτελεσμάτων των πράξεων του ( Τρίμη 19962:143 ). Με το στοχασμό ενισχύεται η μάθηση και τα παιδιά προχωρούν σε περαιτέρω επίπεδα καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργικής αναπαράστασης. Ο στοχασμός δεν επιβάλλεται. Είναι αυθόρμητη και φυσιολογική διαδικασία στο πλαίσιο της ανταλλαγής απόψεων και της συζήτησης.
Τα στάδια δεν είναι άκαμπτα και τα όρια ανάμεσα τους δεν είναι αυστηρά καθορισμένα. Συχνά ένα στάδιο μπορεί να διεισδύει στο άλλο ή και να το προσπερνά.
[Πηγή εικόνας: http://www.papertigers.org/wordpress/blog-tour-out-of-the-way-out-of-the-way/ ]
Σημαντικό συστατικό της Εις Βάθος Προσέγγισης είναι η δημιουργία ενός αλληλεπιδραστικού περιβάλλοντος που να διευκολύνει τη μαθησιακή διαδικασία. Το παιδί αλληλεπιδρά με το χωρότοπο του, με τους συνομηλίκους του και με το δάσκαλό του. Το είδος της αλληλεπίδρασης που αναπτύσσεται εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το κλίμα της τάξης, η επίπλωση της, η θέση των αντικειμένων, τα ερεθίσματα που προσφέρει ο χώρος, οι μέθοδοι διδασκαλίας, ο ρόλος του εκπαιδευτικού τέλος είναι καθοριστικός. Η αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται πρέπει να προάγει την εξερεύνηση, την ανακάλυψη και τη μάθηση.
Τα υλικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην Τέχνη είναι πολλά και ποικίλα. Υπάρχει ένας προβληματισμός σχετικά με το ποια υλικά δίνουμε πρώτα στο παιδί, πόσα καθώς και πώς πρέπει να χρησιμοποιούνται. Τα υλικά θα πρέπει να ταιριάζουν με το εξελικτικό επίπεδο των παιδιών και να καλύπτουν τις εκφραστικές τους ανάγκες. Όπως υποστηρίζει ο Arnheim (1974), τα υλικά θα πρέπει να επιλέγονται και να χρησιμοποιούνται με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να κεντρίζουν το ενδιαφέρον του μαθητή να εργαστεί σε έργα εικαστικής οργάνωσης σύμφωνα με το προσωπικό του επίπεδο αντίληψης καθώς και να του δίνουν τη δυνατότητα να το κάνει ( Τρίμη, Epstein 2005:173 ). Προτείνονται πραγματικά υλικά από το φυσικό ή βιομηχανικό περιβάλλον ώστε να αποκτήσουν επίγνωση των αισθητικών ιδιοτήτων των υλικών. Προτιμάται η συνθετότητα στα υλικά, ώστε να έχουν χρώμα, βάρος, υφή, πλαστικότητα, πυκνότητα κ.ο.κ. Η δυνατότητα μετασχηματισμού των υλικών κρίνεται σημαντική. Η αλλαγή του υλικού από τη μια φυσική κατάσταση στην άλλη οδηγεί στην επίγνωση ότι τα υλικά έχουν ιδιότητες που τα κάνουν να ξεχωρίζουν μεταξύ τους. Η ποσότητα στα υλικά δεν ενδείκνυται. Η διαρκής εισαγωγή ή εναλλαγή καλλιτεχνικών υλικών μπορεί να παρεμποδίζει την επαρκή κατάκτηση του υλικού εκ μέρους του παιδιού σε τέτοιο σημείο, ώστε το παιδί να είναι σε θέση να εκφράζει τα προσωπικά του συναισθήματα, τις αντιδράσεις του απέναντι στις αισθητηριακές λειτουργίες του υλικού καθώς και τις διανοητικές του έννοιες αναφορικά με το περιβάλλον του ( Lowenfeld & Brittain 1987:178 και Τρίμη, Epstein 2005:174 ). Τα παιδιά χρειάζονται χρόνο για να εξερευνήσουν το κάθε μέσο εις βάθος και να ανακαλύψουν ποια μέσα τα ικανοποιούν περισσότερο. Δυστυχώς η πλειονότητα των καλλιτεχνικών προγραμμάτων στα προσχολικά περιβάλλοντα δίνει έμφαση στο εύρος παρά στο βάθος. Η Εις Βάθος Προσέγγιση έχει να κάνει με τη συνεχή και σταθερή ενασχόληση με ένα υλικό που παραπέμπει σε μια περιοχή γνώσης για μια εκτεταμένη περίοδο. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένοι και να επιτρέπουν στα παιδιά να χρησιμοποιούν ή όχι τα υλικά όπως θέλουν.
Η Εις Βάθος Προσέγγιση αναγνωρίζει ότι το Προκαταρκτικό στάδιο, το στάδιο Εμπλουτισμού, το Στάδιο Παραγωγής και το Στάδιο Παρατήρησης, Αναγνώρισης και Στοχασμού είναι μέσα για την επίτευξη ενός ανώτερου σκοπού, δηλαδή, του να δοθεί η Τέχνη στα παιδιά ως δρόμος προσωπικής ανάπτυξης και έκφρασης ( Τρίμη, Epstein 2005:184 ). Μια μέθοδος που διερευνά υλικά και τεχνικές σε βάθος και που αναπτύσσεται εξελικτικά σε στάδια. Η προσέγγιση αυτή είναι ολιστική εκ φύσεως και ενστερνίζεται την άποψη της ποιοτικής εξελικτικής πορείας των εικαστικών δραστηριοτήτων. Βασίζεται στους άξονες ‘Δημιουργώντας – Παρατηρώντας Τέχνη’ και παίρνει ως βασικά συστατικά στοιχεία το παιδί, το χώρο και το χρόνο μέσα σε ένα αλληλεπιδραστικό περιβάλλον μάθησης, όπου ο ρόλος του δασκάλου είναι καθοριστικός.
ΜΑΘΑΙΝΩ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΜΟΥ 